از گذشته تا کنون از عسل  در درمان بسیاری از بیماری ها استفاده شده است. مهمترین خاصیت عسل ، ضد میکروب بودن آن است. در حالی که عسل یک ماده کاملاً خوراکی است و بایستی محیط خوبی برای پرورش میکروب ها باشد ، ولیکن میکروب ها در معرض عسل نابود شده و اجساد آنها نیز به مرور از بین می رود. زیرا عسل حاوی آنتی بیوتیک و آنزیم دیاستاز است . در گذشته از این خاصیت عسل  برای از بین بردن پینه های دست و پا سود می جستند.

عسل حاوی آنتی اکسیدان است، از این رو مصرف آن برای سلامت قلب و عروق مفید است. عسل به سلامت پوست کمک می کند و ضد پیری است.

در قدیم هر دارویی را با عسل  مخلوط می کردند، زیرا خاصیت بهبود بخشی داروها را چند برابر می کرده و امروزه هم از عسل در بسیاری از محصولات آرایشی و بهداشتی استفاده می کنند.

• از عسل در فرآورده های ضد سرفه  بطور مستقیم و غیرمستقیم استفاده می شود . مزه مزه و غرغره شربت عسل برای برطرف کردن زخم های دهان و ورم گلو  بسیار سودمند است. عسل ضد آسم است.

• عسل با اینکه بسیار شیرین است، برای دندان ها  و لثه مضر نیست، بلکه لثه ها را سالم می سازد و دندان ها را سفید می کند.

• دستگاه گوارش را پاک می سازد و ضد اسهال است. در تحقیقات ثابت شده اثر بسیار مفیدی برعفونت های معده با هلیکو باکتر پیلوری دارد. از این رو ضد زخم معده  و دستگاه گوارش است.

• عسل در درمان آب مروارید ( کاتاراکت ) مفید است.

• عسل بادشکن است و برای معالجه قولنج روده تجویز می شود و در مسمومیت های غذایی، دستگاه گوارش را پاک می سازد.

• دوست کبد و پادزهر است، پس در بیماری های کبدی مصرف آن مفید است .سکنجبینی که با عسل تهیه می شود، صفرابری اعلاست.

• سنگ های کلیه  و مثانه را از بین می برد. برای این منظور عسل را با کندر باید مصرف کرد.

• عسل خواب آور است و به مبتلایان به بیماری کم خوابی  توصیه می شود که قبل از خواب چند قاشق مرباخوری عسل میل کنند.

• برای رفع کم اشتهایی  مفید است و کلاً جریان خون را در بدن بهبود می بخشد. از این رو به رشد عضلات کمک می کند، پس برای بچه های کم اشتها  و افراد ورزشکار  بسیار مفید است.

• عسل گرفتگی مویرگ ها را باز می کند و برای عروق بسیار مفید است. پس سالمندان  اگر هر روز شربت عسل و لیموی  تازه بنوشند، عمر طولانی تری خواهند داشت.

• حتی موم عسل نیز خواص زیادی دارد و ماسک آن برای صورت، چین و چروک و فرورفتگی های پوست را می پوشاند و پوست را لطیف می کند.

بررسی مقالات سال های 1984 تا 2001 نشان می دهد حداقل 25 تحقیق راجع به اثرات ضد زخم عسل انجام شده که نتایج آنها مثبت بوده است. عسل به عنوان التیام دهنده زخم و نگهدارنده پوست مورد تأیید قرار گرفته است. همچنین 40 مورد دیگر نشان داده ، عسل دارای اثرات ضد خونریزی با موفقیت 88 درصد بوده که این عمل به همراه اثرات ضد میکروب نیز بوده است.

خاصیت ضد میکروبی در عسل با PH حدود 2/3 تا 5 به هیدروژن پراکسید(H2O2) مرتبط بوده که از تغییرات آنزیمی گلوکز به گلوکونیک اسید حاصل می شود. به هرحال اثرضد میکروبی عسل پس از گرم شدن یا در معرض آفتاب قرار گرفتن کاهش می یابد.

عسل های تولیدشده از جنگل و کوه های اروپایی مرکزی بیشتر از درختان کاج(PINUSSPP) و عسل های حاصل از MANUKA در نیوزلند از گیاه LEPTESPERMUM SCOPARIUM دارای خاصیت بسیار قوی ضد میکروبی است و بروی برخی میکروب ها از جمله استافیوکوک اورئوس و اپیدرمیس و استرپتوکوکوس پیوژنز و آنتروباکتریاسه اثرات خوبی دارد. عسلی که در نیوزیلند و استرالیا از گیاه مذکور حاصل می شود در جهان منحصر به فرد بوده و به آن عسل UNIQUE MANUKA FACTOR)) می گویند.

سم شناسی : عسل ماده ای کاملاً خوراکی است ، ولی در موارد استثنایی ممکن است به اسپورعامل بوتولیسم آلوده باشد که ایجاد سم کرده و مسمومیت زاست ، به همین دلیل مصرف آن برای کودکان زیر یک سال ممنوع است. همچنین بعضی افرد ممکن است نسبت به دانه های گرده موجود درعسل حساسیت داشته باشند.

ممکن است بعضی از زنبورها به گل خرزهره و چند گل سمی دیگر عادت کنند و محصول سمی تهیه نمایند که البته این کار به ندرت اتفاق می افتد.

به هر حال از مصرف این ماده بسیار مفید غافل نشوید و از فواید زیاد آن سود بجویید.

عسل به علت ترکیبات قندی که در ساختمان خود دارد و بخصوص آنتی‌اکسیدان موجود در آن تأثیر بسزایی بر روی عملکرد قلب و تقویت آن دارد.
عسل از انسداد عروق جلوگیری کرده و باعث از بین رفتن چربی‌های زیان‌آور اطراف قلب شود.
عسل به علت داشتن اسیدفورمیک در رفع دردهای مزمن روده مؤثر بوده و مهمترین خاصیت آن ضدمیکروب بودن این ماده غذایی است.
این ماده حاوی آنتی‌اکسیدان و آنزیم دیاستاز است و سبب رفع یبوست می‌شود.
به علاوه مصرف شربت عسل در فصل گرما با کمی آبلیموی تازه سبب رفع گرمازدگی شود.
دکتر محمدرضا درخشان عضو هیأت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا در ارتباط با اثر تابش نور خورشید و حرارت دادن روی عسل می‌گوید: گرما و بخصوص اشعه آفتاب بر هر ماده‌ای غذایی دیگری اثر گذاشته، رنگ و مزه آن را تغییر می‌دهد. عسل هم از این قاعده مستثنی نبوده و ساده‌ترین تأثیر موجب کمرنگ شدن عسل می شود.
اما در مورد حرارت دادن و یا گرم کردن آن در حد جداکردن موم از عسل خواصش را از دست نمی‌دهد، اما اگر در معرض حرارت بالا و مستقیم قرار گیرد مطمئناً خاصیت خود را از دست می‌دهد.
رطوبت زیاد و هوای سرد نیز روی عسل تأثیر نامطلوب دارد. بخصوص هنگامی که موادی به غیر از عسل به آن افزوده شود به تدریج عسل رسوب کرده و سفت می‌شود.
مناسب‌ترین دما برای نگهداری عسل دمای 20 درجه سانتیگراد و در هوای خنک است. وی همچنین در مورد مصرف عسل در نوزادان و کودکان می‌گوید: عسل با تمام خواصی که دارد، بهتر است مصرف آن برای کودکان 1تا4 سال با احتیاط بیشتری صورت گیرد. بخصوص دادن عسل به کودکان زیر یک سال دادن سبب بروز مسمومیت می‌شود. این مسمومیت بوتولیسم نام دارد. سم بوتولیسم توسط زنبور به عسل انتقال می‌یابد.
این سم در بزرگسالان اثر نمی‌کند ولی نوزادان و کودکان زیر یک سال را به مسمومیت مبتلا می‌کند.
دکتر کیمیایی در مورد خطرات مصرف عسل در بعضی از بیماری‌ها مانند دیابت می‌گوید: مصرف عسل برای بیماران دیابتی مضر است.
به همان اندازه که مصرف قند ضرر دارد، مصرف عسل هم در دیابت نوع شیرین خطرناک است اما به دلیل وجود فروکتوز که سلول‌های بدن به آن نیاز دارد، بهتر است کمی عسل را به عنوان جایگزین قند در رژیم غذایی روزانه خود قرار دهند.
مصرف زیاد عسل برای افراد دیابتی توصیه نمی‌شود، چون گلوکز موجود در عسل برای اینگونه افراد مضر است.
مبتلایان زخم معده و یا بیماران گوارشی بهتر است عسل را به عنوان جایگزین قند مصرفی روزانه خود قرار دهند. این ماده به روند بهبودشان کمک می‌کند.
این ماده شیرین خاصیت ضدکم‌خونی دارد و به علت داشتن ویتامین B در درمان کم‌خونی مؤثر است. مصرف عسل در بعضی از افراد که دچار کم‌خوابی هستند آرامبخش مفیدی است.